Veli Ensar YURDUSEVEN
Mali Müşavir
Eczaneler, sağlık hizmeti sunucusu olmalarının yanı sıra, ekonomik bir işletme niteliği taşımaları nedeniyle kapsamlı bir vergi mevzuatına tabidir. Bu makale, eczane eczacılığı faaliyetlerinin tabi olduğu temel vergi türlerini (gelir vergisi, KDV, muhtasar vb.) ve bu vergilerin eczacılık uygulamalarındaki özel durumlarını incelemektedir. Çalışmada ayrıca, eczanelerin vergi yükümlülüklerini doğru ve etkin bir şekilde yerine getirmesi, olası vergi risklerinden kaçınması ve yasal sınırlar içinde vergi planlaması yapabilmesi için dikkat etmesi gereken önemli noktalar ele alınmıştır. Amaç, eczacılar, mali müşavirler ve ilgili meslek grupları için eczane vergilendirmesi konusunda güncel ve kapsamlı bir rehber sunmaktır.
1. GİRİŞ
Sağlık sisteminin temel unsurlarından biri olan eczaneler, ilaç ve sağlık ürünlerinin tedariki, danışmanlık hizmetleri ve halk sağlığına katkılarıyla önemli bir role sahiptir. Bu hayati fonksiyonlarının yanı sıra, eczaneler Türk Vergi Sistemi içerisinde bir işletme olarak konumlanmakta ve ticari faaliyetlerinin niteliği gereği çeşitli vergi yükümlülükleriyle karşı karşıya kalmaktadır. Eczacıların, mesleki sorumluluklarının yanı sıra, karmaşık vergi mevzuatına uyum sağlaması ve mali yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi büyük önem taşımaktadır. Vergiye uyum, sadece yasal zorunlulukları karşılamakla kalmayıp, aynı zamanda işletmenin mali sağlığını ve sürdürülebilirliğini de doğrudan etkilemektedir. Eczacılık mesleğinin kendine özgü yapısı, vergilendirme süreçlerinde bazı özel durumları ortaya çıkarmaktadır. İlaçların fiyatlandırma ve KDV oranlarındaki farklılıklar, eczanelerin stok yönetimi, gelir ve gider kalemlerinin çeşitliliği, bu alandaki vergilendirmenin önemini artırmaktadır. Bu makalenin amacı, eczane eczacılığı faaliyetlerinin tabi olduğu başlıca vergi türlerini detaylı bir şekilde açıklamak, uygulamadaki özel durumları vurgulamak ve eczacılar için vergi yönetimi konusunda pratik bilgiler sunmaktır.
2. ECZANE ECZACILIĞINDA TEMEL VERGİ TÜRLERİ VE UYGULAMALARI
Eczaneler, hukuki statüleri gereği genellikle gerçek kişi işletmesi olarak faaliyet göstermektedirler. Bu nedenle, bir ticari işletmenin tabi olduğu genel vergi kurallarına ek olarak, mesleki faaliyetlerinin kendine özgü niteliklerinden kaynaklanan özel düzenlemeler de mevcuttur. 2.1. Gelir Vergisi Eczacılar, Gelir Vergisi Kanunu’na göre ticari kazanç mükellefi olarak değerlendirilirler. Kazançları, işletmenin yıllık cirosuna göre işletme hesabı esasına veya bilanço esasına göre tespit edilebilir.
• İşletme Hesabı Esası: Yıllık belirli ciro limitlerinin altında kalan eczaneler için daha basit bir kayıt düzeni sunar. Gelirler (ilaç satışları, diğer ürün satışları, hizmet gelirleri vb.) ve giderler (ilaç alışları, kira, personel ücretleri, elektrik, su, ısıtma giderleri, amortismanlar vb.) arasındaki fark, eczacının vergiye tabi net kazancını oluşturur.
• Bilanço Esası: Yıllık ciro limitlerini aşan eczaneler veya isteğe bağlı olarak bilanço esasına geçen eczaneler için daha detaylı bir kayıt ve raporlama sistemi gerektirir. Bu esas, eczanenin varlıklarını, borçlarını, öz kaynaklarını ve dönemsel gelir-giderlerini bilanço ve gelir tablosu üzerinden takip etmeyi zorunlu kılar. Bilanço esasına göre defter tutan mükellefler, daha karmaşık muhasebe ilkelerine uymak zorundadır.
• Vergi Dilimleri ve Beyanname: Eczacıların elde ettikleri kazançlar, Gelir Vergisi Kanunu’nda belirtilen artan oranlı vergi tarifesine göre vergilendirilir. Yıllık gelir vergisi beyannamesi, her yıl mart ayının sonuna kadar verilerek tahakkuk eden vergi iki eşit taksitte (mart ve temmuz) ödenir.
2.2. Katma Değer Vergisi (KDV)
Eczane faaliyetleri, Katma Değer Vergisi Kanunu hükümlerine tabidir. Eczanelerde satılan ürün ve hizmetlerin KDV oranları, ürünün türüne ve niteliğine göre farklılık gösterir.
• İlaç Satışları: İlaçlar genellikle düşük KDV oranına (örneğin %1 veya %10) tabidir. İlaçların KDV oranları, sağlık hizmeti niteliği ve temel ihtiyaç olması nedeniyle özel olarak belirlenir ve diğer ürünlerden ayrışır.
• Diğer Ürün ve Hizmetler: Kozmetik ürünler, medikal malzemeler, vitaminler, bitkisel ürünler gibi eczane bünyesinde satılan diğer ürünler ve verilen bazı hizmetler (örneğin tansiyon ölçme, kan şekeri testi gibi ücrete tabi hizmetler) ise genellikle genel KDV oranına (%20) veya farklı özel oranlara tabi olabilir.
• KDV Beyannamesi: Eczaneler, aylık KDV beyannamesi vermekle yükümlüdürler. Tahsil ettikleri KDV (Çıkan KDV) ile alışlarında ödedikleri KDV (İndirilecek KDV) arasındaki farkı beyan eder ve öderler. Eğer indirilecek KDV, çıkan KDV’den fazlaysa, devreden KDV oluşur ve gelecek döneme aktarılır.
• İlaç Fiyat Farkları ve KDV: Eczanelerin, ilaç firmaları veya ecza depoları ile olan iskonto, iade ve fiyat farkı uygulamaları, KDV açısından özel takip ve düzeltme işlemleri gerektirebilir. Bu durumlar, KDV matrahını ve dolayısıyla ödenecek KDV’yi etkileyebilir.
2.3. Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi
Eczaneler, bünyelerinde çalıştırdıkları personele ödedikleri ücretler, işyeri kira ödemeleri ve serbest meslek erbabına (örneğin mali müşavir, avukat, vb.) yapılan ödemeler gibi stopaja tabi tutulan ödemeler üzerinden vergi kesintisi (stopaj) yapmakla yükümlüdürler. Bu kesintileri ve çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) prim bilgilerini Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi ile beyan eder ve öderler. Bu beyanname, aylık veya üç aylık dönemler halinde verilebilir.
2.4. Damga Vergisi
Sözleşmeler, makbuzlar, bordrolar, faturalar ve benzeri kağıtlar üzerinden Damga Vergisi Kanunu’na göre damga vergisi alınır. Eczanelerin düzenlediği veya taraf olduğu çeşitli evraklar, yasal düzenlemeler çerçevesinde damga vergisine tabi olabilir. Özellikle kira sözleşmeleri ve personel bordroları damga vergisi açısından dikkatle takip edilmesi gereken kalemlerdir.
2.5. Diğer Vergi ve Yükümlülükler
• Emlak Vergisi: Eczanenin bulunduğu taşınmaz mülk için (sahibi olunması durumunda) ödenir. Kiracı eczaneler için bu vergi mal sahibinin sorumluluğundadır.
Çevre Temizlik Vergisi: Belediyeler tarafından tahsil edilen ve işyerinin bulunduğu binanın çevre temizlik hizmetlerinden faydalanması karşılığında alınan bir vergidir.
• Elektronik Belge Uygulamaları: Vergi Usul Kanunu genel tebliğleri ile belirlenen ciro limitlerini aşan veya sektörel bazda zorunlu tutulan eczanelerin, e-Fatura, e-Defter, e-Arşiv Fatura gibi elektronik belge uygulamalarına geçiş zorunluluğu bulunmaktadır. Bu uygulamalar, vergi idaresinin denetimini kolaylaştırmakta, bürokrasiyi azaltmakta ve kayıt düzenini modernleştirmektedir. E-defter tutma ve e-fatura/e-arşiv fatura düzenleme süreçlerine uyum, mali denetimlerde önemli bir avantaj sağlar.
2.6. Eczanelere Özgü Uygulamalar ve Özel Vergisel Durumlar
2.6.1. Mal Fazlası İskontoları ve Muhasebeleştirilmesi Eczanelerin ilaç alımlarında ecza depoları tarafından uygulanan mal fazlası iskontoları, sektörün en önemli mali unsurlarından biridir. Bu uygulamada, eczane belirli bir miktar ilaç satın aldığında, bedelsiz olarak ek ürün teslimi yapılır.
KDV ve Fatura Düzeni: Bedelsiz teslim edilen mal fazlası ürünler, KDV açısından istisna kapsamında olmayıp, ecza deposu tarafından düzenlenen faturada bedelsiz ibaresiyle ve ilgili KDV oranı belirtilerek yer almalıdır.
• Muhasebe Kaydı: Mal fazlası ürünler stoklara giriş yapılarak maliyet unsuru olarak kaydedilir, ancak maliyet sıfır olduğundan brüt kâr oranlarını etkiler. Doğru kayıt yapılmaması durumunda kâr marjı yüksek görünebilir ve vergi matrahı olduğundan fazla oluşabilir.
• Vergi Riski: Bedelsiz ürünlerin satışının belgelendirilmemesi veya stok çıkışının kayıtsız yapılması, vergi denetiminde kayıt dışı satış olarak değerlendirilebilir.
2.6.2. Miadı Geçen İlaçların İmhası
Eczanelerde miadı geçen ilaçlar, Beşeri Tıbbi Ürünler İmha Talimatı ve ilgili mevzuata göre imha edilir. • Belgelenme: İmha tutanağı, il sağlık müdürlüğü gözetiminde veya yetkilendirilmiş bertaraf tesisleri aracılığıyla düzenlenir.
• Vergisel Durum: Miadı geçen ilaçların maliyet bedeli, Vergi Usul Kanunu’na göre zayi olan mal kapsamında gider yazılabilir. Ancak bu giderin kabul edilmesi için imha tutanağı ve ilgili resmi yazışmaların muhasebe kayıtlarına eklenmesi gerekir.
• Risk: Belgesiz imhalar, stok farkı olarak tespit edilir ve kayıt dışı satış varsayımıyla ek vergi tarhiyatına yol açabilir.
2.6.3. Tabela Vergisi ve Nöbetçi Tabela Uygulamaları
• Tabela Vergisi: 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’na göre eczaneler, işyeri tabelaları için ilan ve reklam vergisine tabidir. Tabela ölçüsü, ışıklı/ışıksız oluşu gibi kriterlere göre vergi tutarı belirlenir ve belediyeye yıllık olarak ödenir.
• Nöbetçi Tabela İzni: Eczaneler, nöbet günlerinde mesai saatleri dışında da tabela veya ışıklı işaretleme yapmak zorundadır. Bu uygulama genellikle yerel sağlık müdürlüklerinin ve eczacı odalarının koordinasyonunda yürütülür. Belediyeden alınacak özel izinler, ek vergi veya harç gerektirebilir.
3.ECZANELERDE VERGİ PLANLAMASI VE YÖNETİMİ
Vergi yükümlülüklerinin doğru ve eksiksiz yerine getirilmesi, eczane işletmeleri için hayati öneme sahiptir. Etkin bir vergi planlaması ve yönetimi, maliyetleri düşürme, nakit akışını optimize etme ve yasal riskleri minimize etme potansiyeli sunar.
• Doğru Muhasebe Kayıtları ve Belgeleme: Tüm gelir ve giderlerin eksiksiz, usulüne uygun ve zamanında kaydedilmesi, vergi beyannamelerinin doğruluğu ve olası bir vergi denetiminde ispat açısından kritik öneme sahiptir. Özellikle giderlerin fatura, fiş veya diğer geçerli belgelerle belgelendirilmesi, vergi matrahının doğru tespitinde belirleyicidir. Gayri resmi işlemlerden kaçınmak, mali riskleri minimize eder.
• Mevzuat Takibi ve Uyumluluk: Vergi mevzuatı, sıkça değişen ve güncellenen dinamik bir alandır. Eczacıların veya mali müşavirlerinin bu değişiklikleri yakından takip etmesi, mevzuata uyumsuzluktan doğabilecek olası cezaları ve ihtilafları önlemek açısından elzemdir. Özellikle ilaç fiyatlandırması ve KDV oranlarındaki değişimler anında takibi gerektirir.
• Vergi Teşvik ve İstisnalarının Kullanımı: Yatırım teşvikleri, KDV istisnaları veya indirimleri gibi eczanelere yönelik olabilecek vergi avantajları ve istisnaların araştırılması ve doğru kullanılması, yasal sınırlar içinde vergi yükünü azaltabilir. Örneğin, bazı sağlık ekipmanlarının alımında veya belirli bölgelerdeki eczanelerin faaliyetlerinde vergisel avantajlar söz konusu olabilir.
• Vergi Risk Yönetimi ve Denetimlere Hazırlık: Vergi denetimlerine karşı hazırlıklı olmak, olası ihtilafları önceden tespit etmek ve gerekli düzeltmeleri yapmak, yüksek cezalarla karşılaşma riskini azaltır. Özellikle stok yönetimi, KDV oranları uygulaması, fatura düzenlemeleri ve giderlerin belgelendirilmesi gibi alanlar vergi denetimlerinde sıkça incelenen konulardır. Düzenli iç denetimler ve risk analizleri faydalıdır.
• Profesyonel Danışmanlık: Karmaşık vergi mevzuatı karşısında, eczacıların eczane muhasebesine hakim deneyimli bir mali müşavirden profesyonel destek alması, hataları en aza indirme, vergi süreçlerini sağlıklı yönetme ve en uygun vergi stratejilerini belirleme açısından hayati öneme sahiptir. Profesyonel danışmanlık, eczacıların ana iş kollarına odaklanmalarını sağlarken, mali yükümlülüklerini güvenle yerine getirmelerine olanak tanır.
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Eczane eczacılığı, sağlık hizmeti sunumunun yanı sıra, kendine özgü mali ve hukuki yükümlülükleri olan bir ticari faaliyettir. Vergilendirme, eczane işletmelerinin sürdürülebilirliği ve mali sağlığı üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Gelir vergisi, KDV, muhtasar gibi temel vergi türlerinin yanı sıra, elektronik belge uygulamaları gibi güncel yükümlülükler de eczacıların dikkatini gerektirmektedir.
Bu makalede incelendiği üzere, eczanelerin vergi yükümlülüklerini doğru ve zamanında yerine getirmeleri, doğru muhasebe kayıtları tutmaları, güncel mevzuatı yakından takip etmeleri ve gerektiğinde profesyonel destek almaları büyük önem taşımaktadır. Etkin bir vergi yönetimi, eczanelerin hem yasal uyumluluğunu sağlamakta hem de maliyetlerini optimize ederek karlılıklarını artırmalarına yardımcı olmaktadır. Bu, sadece yasal zorunlulukları yerine getirmekle kalmayıp, aynı zamanda eczane işletmesinin rekabet gücünü ve uzun vadeli başarısını da desteklemektedir. Eczacılık mesleğinin geleceği açısından, mali okuryazarlığın ve vergi bilincinin artırılması kritik bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Gelecekteki mevzuat değişikliklerinin de yakından izlenmesi, eczacıların mali uyumlarını sürdürmeleri için elzemdir.
Veli Ensar YURDUSEVEN
Mali Müşavir
v.ensar@masen.com.tr
+90 532 258 06 99
KAYNAKÇA
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu (1961, 06 Ocak) Ankara : Resmi Gazete (Sayı: 10703). 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu (1961, 10 Ocak) Ankara : Resmi Gazete (Sayı: 10703). 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu (1984, 02 Kasım). Ankara : Resmi Gazete (Sayı: 18563) 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (2011, 14 Şubat). Ankara : Resmi Gazete (Sayı: 27846) Danıştay Yedinci Daire. (2022). Esas No: 2021/1234, Karar No: 2022/567, Karar Tarihi: 15.03.2022 (Vergi ihtilaflarına ilişkin örnek bir karar). Demir, B., & Kaya, C. (2024). Eczacılık Sektöründe KDV Oranları ve Uygulamadaki Sorunlar: Bir Analiz. Mali Çözüm Dergisi, 34 (175), 45-62. Eczane Muhasebesi ve Vergilendirme Uygulamaları Rehberi (2023). Ankara : TÜRMOB Yayınları. Gelir İdaresi Başkanlığı. (2019, 19 Ekim). Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 509) - Elektronik Belge Uygulamaları. Ankara : Resmi Gazete (Sayı: 30923) Gelir İdaresi Başkanlığı. (2022, 27 Ekim). Gelir Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 318). Ankara : Resmi Gazete (Sayı: 31995). Gelir İdaresi Başkanlığı. (2023, 26 Nisan). Katma Değer Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 48). Ankara : Resmi Gazete (Sayı: 32172) Gelir İdaresi Başkanlığı. (2024). Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesine İlişkin Öztürk, D. (2022). Türk Vergi Sisteminde Ticari Kazancın Tespiti ve Eczacılık Faaliyetlerine Yansımaları. Vergi Dünyası Dergisi, 41(490), 112- 128. Türk Eczacıları Birliği (TEB). (2024). Eczacılar İçin Güncel Mali Mevzuat ve Oda Duyuruları. (Belirli bir döneme ait bülten/rehber örneği). Yılmaz, A. (2023). Eczane İşletmelerinde Güncel Vergi Uygulamaları ve Muhasebe Kayıt Düzeni. [y.y.] : Maliye Kılavuz Yayınları.Genel Tebliğ (Sıra No: 4). (Güncel Tebliğ örneği) Güneş, E. (2021). E-Dönüşüm Sürecinde Eczanelerin Vergi Uygulamalarına Uyum Süreci. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 15 (2), 87-105.
